Η ατζέντα της μετανάστευσης διεξάγεται σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο παρόλο που οι Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης αναλαμβάνουν όλο και περισσότερες αρμοδιότητες αλλά και δραστηριότητες που σχετίζονται με τις συνέπειες της μετανάστευσης στις τοπικές κοινωνίες. Οι πρωτοβουλίες αυτές αναλαμβάνονται χωρίς τις περισσότερες φορές να υπάρχει θεσμοθετημένη τοπική ή/και περιφερειακή πολιτική που να κατευθύνει ή να στηρίζει ανάλογες πολιτικές και πρωτοβουλίες.
Πυλώνας εκκίνησης συνήθως αποτελεί η κατανόηση της αρχής ότι μια βιώσιμη τοπική ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συμβολή και τη συμμετοχή όλων των πολιτών μιας τοπικής κοινωνίας. Η εναρκτήριος σπίθα, βέβαια, δίνεται από τις όποιες επιπτώσεις της μετανάστευσης που γίνονται πιο έντονα αισθητές σε τοπικό επίπεδο είτε όσον αφορά τις επιπτώσεις στην τοπική αγορά εργασίας, το μέγεθος και τα δημογραφικά στοιχεία του τοπικού πληθυσμού, ή η ανάγκη για παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Για τους παραπάνω λόγους, είναι αναπόφευκτο, οι τοπικές αρχές να είναι στην πρώτη γραμμή στην αντιμετώπιση των μετασχηματισμών και των ευκαιριών που επιφέρει η μετανάστευση, η οποία σε κάθε περίπτωση θα πρέπει ν α περιλαμβάνει την εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων και ενεργούς ένταξης των μεταναστών αποσκοπώντας στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.
Υιοθετώντας την άποψη αυτή, θεωρείται ως άνευ ουσίας και βαρύτητας, η προσμονή από εθνικές πολιτικές να καταστούν ικανές και αποτελεσματικές να αντιμετωπίσουν πλήρως τις πολύ συγκεκριμένες και ιδιαίτερες ανάγκες κάθε μιας ΑΤΑ. Επιβάλλεται, ως εκ τούτου η συμμετοχή των τοπικών αρχών στο σχεδιασμό και την υλοποίηση κατευθυντήριων γραμμών και ανάλογων πολιτικών που θα συμβάλλουν στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη των μεταναστών ως μέρος της αρχής της εδαφικής συνοχής.
Η δημιουργία ενός κοινωνικού ιστού που θα αποτρέπει τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση οποιασδήποτε μερίδας των πολιτών, θα πρέπει να αποτελεί στόχο κάθε δημοτικής αρχής που έχει θέσει εαυτόν στην υπηρεσία του συνόλου της τοπικής κοινωνίας.
Η διαμόρφωση πολιτικών που στοχεύουν στην ένταξη των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες που διαβιούν και εργάζονται επιφέρει πολλαπλά και αμφίδρομα θετικά αποτελέσματα για τους ίδιους και για την κοινωνία υποδοχής. Τα θετικά αποτελέσματα της κοινωνικής ένταξης για την κοινωνία υποδοχής δεν εξαντλούνται στη στενή οικονομική συνεισφορά των εργαζόμενων αλλοδαπών, αλλά περιλαμβάνουν τόσο την επαφή με τον πολιτιστικό πλούτο που αυτοί κουβαλούν από τις χώρες καταγωγής τους όσο και την εξομάλυνση των δυσλειτουργιών που απορρέουν από την περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό τους από τα κοινωνικά αγαθά (μικρο-εγκληματικότητα, παραοικονομία κλπ).
Οι τοπικές αρχές είναι σαφώς στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την αντιμετώπιση των προκλήσεις που οφείλονται στη μετανάστευση, δεδομένης της ενασχόλησής τους με τα τοπικά θέματα που απασχολούν τους εκάστοτε πληθυσμούς. Η γνώση από την καθημερινή πρακτική και συνδιαλλαγή με τους κατοίκους καθιστά τις ΑΤΑ τον πιο έμπειρο παράγοντα στην καθημερινή πραγματικότητα των ολοένα και πιο πολύμορφων κοινωνιών. Οι μετανάστες συχνά συγκεντρώνονται σε περιοχές όπου οι συμπατριώτες τους ήδη κατοικούν. Οι τοπικές αρχές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση του ανήκειν στην κοινότητα, της κοινωνικής συνοχής, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας διασυνδέσεων με τις πατρίδες των μεταναστών. Αντί για την υπονόμευση της ένταξης στις πόλεις προορισμού, θα πρέπει να υποστηρίζεται η προσέλευση των μεταναστευτικών ομάδων, ώστε να μπορεί να υποστηριχθεί μια θετική διπλή ταυτότητα για τους μετανάστες και να διευκολυνθεί η αποδοχή των γονιών μεταναστών ώστε τα παιδιά τους να μη βιώσουν τον αρνητισμό και την απομόνωση στην κοινότητα την οποία επέλεξαν να ζήσουν.
Είναι πια κοινώς αποδεκτό ότι για να δημιουργηθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών, χρειάζεται να οριοθετηθεί η σταδιακή πρόσβαση σε πλήρη κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα για τους μετανάστες. Πέραν όμως των απαραίτητων θεσμικών και νομοθετικών ρυθμίσεων για την επίτευξη της κοινωνικής ενσωμάτωσης και την πλήρη πρόσβαση στα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα απαιτείται και η ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας αλλά και των ίδιων των μεταναστών οι οποίοι συνήθως εκλαμβάνονται και είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι. Με δεδομένη τη συμφωνία με την προαναφερθείσα άποψη οι ΑΤΑ καλούνται όλο και έντονα την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία να αναπτύξουν δράσεις κοινωνικής ενσωμάτωσης για τους ΥΤΧ.
Η επιτυχία των δράσεων αυτών θα πρέπει να βασιστεί καταρχήν στην εξασφάλιση της νομιμότητας για την παραμονή και την εργασία των ΥΤΧ που αποτελεί προϋπόθεση για κάθε περαιτέρω προσπάθεια κοινωνικής ένταξης και σε δράσεις που στοχεύουν στην αναβάθμιση και βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχονται προς τους γηγενείς πληθυσμό ώστε να αρθούν οι λόγοι της κοινωνικής αντιπαράθεσης με τους μετανάστες (π.χ. δράσεις κατάρτισης και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής στήριξης και προώθησης στην απασχόληση). Επίσης χρειάζεται να προωθούν δράσεις για την ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος και την εξάλειψη των προκαταλήψεων και των αρνητικών στερεοτύπων της τοπικής κοινωνίας για τους μετανάστες. Επίσης πολύ βοηθητικές θεωρούνται και οι δράσεις προώθησης της αυτό-οργάνωσης και της συμμετοχής των μεταναστών στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινοτήτων στις οποίες διαμένουν (ενθάρρυνση της ανάληψης πρωτοβουλιών από τους ίδιους για επίλυση κοινών δυσκολιών κλπ) ώστε να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και να απελευθερώσουν τα δημιουργικά στοιχεία που διαθέτουν.
